OHSAS 18001 Ýþ saðlýðý ve güvenliði standardý ilk olarak 1999 yýlýnda yayýnlandý. 2007 yýlýnda güncellemesi yapýlan Standard’ýn Türkçe’si Nisan 2008’de TSE tarafýndan yayýnlanmýþtýr.
Bu makalede, OHSAS 18001:2007 Ýþ saðlýðý ve güvenliði standardýnýn farklýlýklarý ve bu standardýn Türkiye’de uygulamasýna iliþkin bilgiler aktarýlacaktýr.
OHSAS 18001:2007 revizyonunda en dikkat çekici noktalar aþaðýda özetlenmiþtir:
Ýþyeri tanýmý, seyahat ve ev çalýþmalarýný kapsayacak þekilde geniþletildi.
Tehlike tanýmýndan iþyerin zarar görmesi çýkarýldý.
Standartta saðlýk bozulmasý vurgulanmaktadýr. Saðlýk bozulmasý tanýmýnda iþyeri kaynaklý ruhsal rahatsýzlýklar da içerilmekte.
»»“Tolere edilebilir risk” yerine “kabul edilebilir risk” kavramý kullanýlýyor.
Tehlike tanýmlama ve risk deðerlendirmesi sonucu risk kontrolünün planlamasýnda aþaðýdaki hiyerarþi adreslendi
Ortadan kaldýrma,
Yerine koyma,
Mühendislik kontrolleri,
Ýþaretler/uyarýlar ve/veya diðer idari kontroller,
Kiþisel koruyucu donaným.
Deðiþim yönetimi standartta sýk sýk vurgulanmakta. Deðiþiklikler hayata geçirilmeden önce tehlike tanýmlama ve risk deðerlendirmenin yapýlmasý standardýn gerekliliðiolarak karþýmýza çýkmakta.
Standardýn hedefler maddesi ile program (lar) maddesi birleþtirdi acak içeriðinde bir deðiþiklik olmadý.
Standardýn “Ýletiþim, katýlým ve danýþma” maddesi altýnda çalýþanlarýn iþ saðlýðý ve güvenliði düzenlemelerine katýlýmý ön plana çýkarýldý.
Yasal ve diðer gerekliliklere uyumun periyodik olarak deðerlendirilmesi maddesi ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Standardý’nda olduðu gibi ayrý bir madde olarak standarda eklendi.
Standardýn bir önceki revizyonunda istenilen kaza araþtýrmasý yerine artýk standartta olay araþtýrmasý istenmektedir. Olay tanýmý içerisinde, iþ kazalarý/saðlýk bozulmalarý, acil durumlar ve ramak kalma (hasarýz olaylar) kapsanýr.

OHSAS 18001 Ýþ saðlýðý ve güvenliði yönetim sistemi kuran kuruluþlarda, standardýn 2007 revizyonuna iliþkin zorluklar aþaðýda özetlenmiþtir:
Kuruluþ iþ saðlýðý ve güvenliði politikasýna, sürekli geliþme, yasal ve diðer gerekliliklere uyma taahhüdünün yaný sýra yaralanma ve saðlýk bozulmalarýný önleme taahhüdünü eklemelidir.
Tehlike tanýmlama, risk deðerlendirme sonucu riskin yüksek çýktýðý noktalarda iyileþtirmeleri belirlerken risk kontrol hiyerarþisinin tersinden uymak. Örnekle desteklemek gerekirse ortamda toz varsa bunu engellemek için teknolojisi geliþmiþ bir ekipman almak veya toz emiþ sistemi kurmak yerine o ortamda çalýþanlara toz maskesi vermek gibi çözümler düþünülmektedir.
Tehlike tanýmlama ve risk deðerlendirmesinde seyahat sýrasýnda oluþabilecek tehlikeler de dikkate alýnmalýdýr. Örneðin bazý ülkelere giderken oraya özgü salgýn hastalýklar bir tehlike olarak düþünülmeli. Risk deðerlendirmesi sonucu konu önemli bulunursa aþý uygulamasý gibi risk kontrol önlemleri alýnmalýdýr.
Çok görülen uygulamalardan biri de tehlike tanýmlama ve risk deðerlendirme çalýþmasýný yapýp rafa kaldýrmak. Deðiþen þartlar altýnda tehlike tanýmlama ve risk deðerlendirmelerin tekrar ele alýnmamasý. Yaþanmýþ bir örnekle desteklersek giyotin makinasýnda sac kesme iþlemi yapýlýyor. Parmaklarýn kesici cisme kaptýrýlmasý tehlikesi var ancak býçak önünde muhafaza olduðu risk çok düþük. Firma yeni bir projede kullanýlmak üzere daha kalýn bir sac sipariþi veriyor. Muhafaza altýndan geçmediði için muhafaza sökülerek çalýþma yapýlýyor. Ýþ kazasý meydana geliyor.
Malzeme deðiþimi, iþ akýþlarýnda ve çalýþma metotlarýnda deðiþim, personel deðiþimi vb deðiþimler yeni tehlikeler doðurabilir veya riski arttýrabilir. Bu nedenle, deðiþimler hayata geçirilmeden önce tehlikelerin tanýmlanmasý ve riskin deðerlendirilmesi önemlidir.
Tehlike tanýmlama ve risk deðerlendirmesini yaparken insani faktörleri dikkate almamýz isteniyor standartta. Alýþkanlýklar, riski küçümseme eðilimi, iþi hýzlý bitirme arzusu, görmezlikten gelme gibi insani faktörler düþünülmelidir.
Kuruluþ, ÝSG politikasý ile yasal ve diðer gereklilikleri hakkýndaki bilgileri kontrolü altýnda çalýþanlara iletmelidir.
ÝSG hedeflerinin belirlenmesinde uygulamada zafiyet görülmektedir. Genelde ölçülebilir hedefler konulmasýnda sýkýntý görülmektedir. Acil durumlarý önlemek, iletiþimi arttýrmak gibi hedefler konulmakta. Bu þekilde belirlenen hedefler nedeniyle, hedefe ulaþýlýp ulaþýlmadýðý deðerlendirilememektedir. Aþaðýdaki ölçülebilir hedeflere bazý örnekler verilmiþtir:
Ýþ kazasý sýklýk oraný
Ýþ kazasý aðýrlýk oraný
Ýþ yeri atmosferik koþularýnýn iyileþtirilmesi (örn toz seviyesinin x mg/m3’e düþürülmesi)
Gürültü seviyesinin X dbA’ya düþürülmesi
Kayba ramak kalma bildirimlerinin sayýsý
Sýk rastlanan uygulama hatalarýndan birisi de hedeflere ulaþabilmek için yapýlacak faaliyetlerin açýk olarak adreslenmemesi. Aslýnda kuruluþlar 5S, kalite çemberleri, 6 sigma gibi araçlar kullanarak birçok iyileþtirme projesi yapmaktadýr. Bu projelerin bazýlarý ÝSG’ne yönelik olmakla birlikte bunlar sistem içerisinde adreslenmemektedir. Yönetim programlarýnda hedefe ulaþmak için yapýlacak faaliyetler içinde sýkça eðitim vermek, tatbikat yapmak gibi zaten hem standart gereði hem de yasal düzenlemeler gereði yapýlmasý þart olan konular adreslenmektedir. Örnek vermek gerekirse gürültü risk olarak yüksek çýkmýþsa ve azatlýmý konusunda hedef koymuþsak, gürültünün kaynaklandýðý prosesi;/makinayý deðiþtirmek, gürültü kesicilerle izolasyonunu yapmak, iþçilerin çalýþma alaný dýþýna çýkarmak, çalýþma saatlerini kýsýtlayarak maruziyeti azaltmak gibi çözümler düþünülmelidir.
Standardýn 2007 revizyonunda ÝSG ve ÝSG yönetim sistemi konusunda en büyük sorumluluðun yönetime ait olduðu vurgulanmakta. Standarttaki bu revizyon uygulamada yönetimin ÝSG sistemine ve uygulamalarýna daha fazla sahip çýkmasý, kaynak ayýrmasý, takipçisi olmasý anlamýna gelmektedir. Örn. Üst yönetim olay araþtýrmalarýna katýlarak, saha turlarý yaparak bu konuya verdiði önemi uygulamada göstermiþ olacaktýr.
Standardýn uygulamasýnda sýk görülen eksikliklerden biri de kontrolümüz altýnda çalýþanlarýn yetkinliklerine iliþkin kontrolümüzün olmamasý. Özellikle, çok yoðun taþeron çalýþmasýnýn olduðu kuruluþlarda, taþeron elemanlarýnýn istenilen yetkinlikte olup olmadýðý veya yetkinlik kayýtlarýnýn bulunulabilirliðinde problem yaþanmakta. Burada kuruluþlar yetkinlik gerektiren iþleri belirlemeli (örn elektrik iþleri, forklift operatörlüðü, kazancý belgesi, kaynak operatörlüðü gibi) ve özellikle bu iþlerde çalýþacak personelin (kendi personeli veya taþeron elemaný) yetkinlik kayýtlarýný tutmalýdýr.
Çalýþanlarýn ÝSG yönetim sistemine daha fazla katýlýmý teþvik edilmeli. Örneðin tehlike tanýmlama ve risk deðerlendirmelerine, olay araþtýrmalarýna iþçilerin de katýlýmý saðlanmalý. Deðiþikliklerde görüþleri alýnmalý. Çalýþanlarýn ÝSG ile ilgili konularý üst yönetime ve/veya temsilcisine aktarabilmeleri için uygun ortam ve metotlar belirlenmelidir. Öneri sistemi, ÝSG Kurul toplantýlarýna katýlým, stop/step (kýrmýzý/sarý kart uygulamalarý) kullanýlabilecek yöntemler.
Ýþyerine ulaþan ziyaretçi ve taþeronlar da maruz kalabilecekleri tehlikelerin düzeyine göre bilgilendirilmeli ve/veya eðitilmelidir. Genellikle kuruluþ giriþinde daðýtýlan küçük broþürlerle bilgilendirme yapýlmaktadýr. Bazý kuruluþlarda bekleme salonunda beklerken seyrettirilen yaklaþýk 10 dakikalýk filmler daha etkin olmaktadýr.
Ýþ saðlýðý ve güvenliði sistemi içinde düþünülmesi gereken konulardan birisi de satýnalma prosesidir. Malzeme, ekipman/makine, hizmet satýn alýmlarýnda ÝSG açýsýnda deðerlendirme yapýlmasý (daha az zararlý kimyasalýn seçimi, CE iþaretli ekipmanlarýn seçimi, daha emniyetli ekipmanýn/makinanýn tercih edilmesi, ÝSG kurallarýna uyan taþeronun seçimi gibi). Bu konuda uygulamada çok fazla eksiklikler görülmekte. Özellikle taþeron hizmeti alýmlarýnda sözleþmeye T.C.’de uygulanan Yasal düzenlemelere uyacaktýr cümlesini koymak yeterli görülmektedir. Sözleþmelerde ÝSG konusu ayrýca ele alýnmalý, taþeronun yapacaðý iþe göre detaylandýrýlmalý. Ayrýca taþeronlar saha turlarý ve/veya iç denetimlerle takip edilerek sonuçlarý taþeron seçimi ve deðerlendirilmesine yansýtýlmalýdýr.
Uyumun deðerlendirilmesi konusunda sýkça yapýlan uygulama hatalarýndan birisi sadece yeni yayýnlanan veya deðiþiklik olan yasal düzenlemelerin gözden geçirilmesi ve yapýlacaklarýn planlanmasýdýr. Oysa standart ilgili yasal düzelmemelere ve uymayý taahhüt ettiðiniz diðer gerekliliklere uyulup uyulmadýðýnýn periyodik olarak deðerlendirmesini bekliyor. Kuruluþlar genelde ilk baþlangýçta sistemi yasalara uygun olarak kurmuþsak uygunluðumuz devam edecektir diye düþünüyor. Ancak iþletme sýrasýnda alýnan önlemler esnetilebiliyor, deðiþiklikler yapýlabiliyor veya makine ekipman eskidikçe uyumsuzluk meydana gelebiliyor. En sýk karþýlaþýlan örneklerden biri kimyasal tanklar etrafýndaki havuzlar. Ýlk kurulduðunda istenilen kriterleri karþýlýyor ancak zaman içinde birisi gelip biriken yaðmur suyunu boþaltmak için delik açabiliyor. Yasal düzenlemelere karþý uyumsuzluk meydana geliyor.
Yasal ve diðer gerekliliklere karþý uyumun deðerlendirmesi, ölçüm sonuçlarýný gözden geçirerek, periyodik saha turlarý yaparak, iç tetkikler, toplantýlarda görüþerek yapýlabilinir. Uyum deðerlendirmesi yönetimin gözden geçirmesinde mutlaka görüþülmelidir.
Kuruluþlarda halen iþ kazasý araþtýrmasý etkin olarak yapýlmamaktadýr. Ýþ kazasý bildirim formu doldurulmakta, bu bildirimde kaza tek bir sebebe dayandýrýlmakta, o sebep de genelde iþçi dikkatsizliði olup eðitim verilerek veya uyarýlarak düzeltici faaliyet yapýldýðý varsayýlmaktadýr. Ancak, araþtýrmalarda benzer kazalarýn yaþanmasýný önlemek amacýyla altta yatan sebeplere kadar inilmiyor. Oysa standardýn 2007 revizyonunda, artýk sadece iþ kazalarýnýn deðil saðlýk bozulmalarýnýn, acil durumlarýn ve hasarsýz olaylarýn (ramak kalma) da araþtýrýlarak kök sebeplere inilmesi ve kök sebeplerde iyileþtirme yapýlmasý istenmektedir. Olay’ýn türüne göre bir araþtýrma ekibinin bu araþtýrmayý yapmasý daha doðru bir yaklaþým olacaktýr.

Unutulmamalýdýr ki OHSAS 18001 Ýþ saðlýðý ve güvenliði standardý deneyimler sonucu oluþturulmuþ iyi bir araçtýr, önemli olan bu aracý nasýl kullandýðýmýzdýr.


TÜLÝN PERVAN DÝKENER
GELÝÞÝM YÖNETÝM SÝSTEMLERÝ A.Þ.
GENEL MÜDÜR YARDIMCISI