ISO 14001:2015 standardý, ANNEX SL formatý dikkate alýnarak hazýrlanmýþtýr. Standart, artýk 10 ana maddeden oluþmaktadýr.

Çevre politikasý ile uyumlu olarak çevre yönetim sisteminin beklenen sonuçlarýný aþaðýdakileri kapsar:

• Çevresel performansýn artýrýlmasý;
• Uyum yükümlülüklerinin karþýlanmasý;
• Çevresel hedeflere ulaþýlmasýdýr.

Çevre yönetim sistemi terim ve tarifleri 4 alt baþlýk altýnda toplanmýþtýr. ISO 14001:2004'de 20 taným mevcut iken ISO 14001:2015 standardýnda 33 taným bulunmaktadýr. Tetkikçi, Çevre hedefi (target), Doküman, Kayýt ve Önleyici faaliyet tanýmlarý ISO 14001:2015 standardýndan çýkarýlmýþtýr. 20 adet yeni taným eklenmiþ, diðer tanýmlarda da deðiþiklikleri olmuþtur.

Eklenen en önemli tanýmlar þu þekilde özetlenebilir:

• Dokümante bilgi (Doküman ve Kayýt yerine bu taným eklenmiþtir),
• Çevresel durum
• Uyum yükümlülükleri (Daha önce yasal ve diðer gereklilikler olarak belirtiliyordu),
• Risk ve Fýrsatlar
• Hayat çevrimi (Yaþam döngüsü)
• Dýþ kaynak kullanýmý (outsourced process)

ISO 14001:2015 Kuruluþun ve çerçevesinin (context) anlaþýlmasýný beklemektedir. Kuruluþtan, amacý ile ilgili ve çevre yönetim sisteminin güdülen sonuçlarýna ulaþma yeteneðini etkileyebilecek iç ve dýþ konularý belirlemeli istenmektedir. Kuruluþtan bir diðer beklenti, ilgili taraflarý, ilgili taraflarýn ihtiyaç ve beklentilerini ve bunlardan hangilerine uymak durumunda olduðunu belirlemesidir.

ISO 14001:2015 Standardýna Liderlik ana baþlýk olarak eklenmiþtir. Liderlik altýnda yer alan Liderlik ve Taahhüt alt baþlýðýnda üst yönetimden beklentiler ele alýnmaktadýr. Bu konularýn bazýlarý yönetim sistemi içinde delege edilebilmekle beraber Çevre yönetim sisteminin etkinliðinin sorumluluðunun üst yönetime ait olduðu belirtilmektedir.

Standardýn 2015 yayýnýnda, Çevre politikasý içinde kirliliði önleme taahhüdünden çok daha geniþ olan çevrenin korunmasý taahhüdü istenmektedir. Daha önce politikada Yasal ve diðer gerekliliklere uyma taahhüdü istenmekteydi, þu anda bu taahhüt uyum yükümlülüklerine uyma olarak deðiþtirilmiþtir. Ancak ayný þartý ifade etmektedir.

Standardýn 2015 yayýnýnda yönetim temsilcisi atama þartý kaldýrýlmýþtýr. Üst yönetimden, çevre yönetim sisteminin standardýn þartlarýna uymasý ve performansýn üst yönetime raporlanmasý için sorumluluk ve yetkileri belirlemesi istenmektedir. ISO 14001:2004 Standardýnda görev, yetki ve sorumluluklarýn yazýlý olma þartý kaldýrýlmýþtýr.

Kuruluþun, çevre yönetim sistemini planlarken

• kuruluþun çerçevesi
• ilgili taraflarýn ihtiyaç ve beklentilerinden uymak zorunda olduklarý
• çevre yönetim sistemi kapsamý

dikkate almasý, çevre boyutlarý ve uyum yükümlülükleri ile ilgili risk ve fýrsatlarý belirlemesi beklenmektedir.

Kuruluþ, yönetmesi gereken riskler ve fýrsatlar için dokümante bilgiyi muhafaza etmelidir. Yine, risk ve fýrsatlarý adreslemek için faaliyetler baþlýðý altýnda yer alan konularýn yönetimi için ihtiyaç duyulan proses(lerin) planlandýðý gibi yapýldýðý konusunda güvenceyi temin edecek dokümante bilgiyi de muhafaza etmelidir.

Çevre boyutlarýný belirlerken ve deðerlendirirken kuruluþun yaþam döngüsünü dikkate almasý gerektiði belirtilmektedir. Ayrýca, aþaðýdakiler ile ilgili dokümante bilgi muhafaza etmelidir:

• çevre boyutlarý ve baðlý çevresel etkiler
• önemli çevre boyutlarýný belirleme için kullanýlan kriterleri
• önemli çevre boyutlarý

Kuruluþun, uyum yükümlülükleriyle ilgili dokümante bilgiyi muhafaza etmesi bir þart olarak belirtilmiþtir. Ayrýca, uyum yükümlülükleri kuruluþ için riskleri ve fýrsatlarý da ortaya koyabilir.

Kuruluþtan bir diðer beklenti, önemli çevre boyutlarýný, uyum yükümlülüklerini, belirlenmiþ riskler ve fýrsatlarýný yönetmek için faaliyetlerini planlamasýdýr.

Ýlgili fonksiyon ve seviyelerde, kuruluþun önemli çevre boyutlarýný, baðlý uyum yükümlülüklerini, riskleri ve fýrsatlarýný dikkate alarak çevre hedeflerini oluþturmasý beklenmektedir. Bunlar dokümante bilgi olarak muhafaza edilmeli. Çevre hedeflerine yönelik faaliyetler planlanmalýdýr (2004 yayýnýnda program olarak belirtilmiþtir).

Standardýn 2015 yayýnýnda, çevre hedeflerine nasýl ulaþacaðýný planlarken, daha önce programda belirtilen maddelere ek olarak hangi kaynaklarýn gerekeceði ile ölçülebilir çevresel hedeflere ulaþmada gidiþatýn izlenmesi için göstergeler dahil sonuçlarýn nasýl deðerlendirileceðinin de belirlenmesi istenmektedir.

Destek ana baþlýðý yeni eklenmiþ olup, Kaynaklar, Yetkinlik, Farkýndalýk, Ýletiþim ve Dokümante Bilgi þartlarý bu ana baþlýk altýnda ele alýnmaktadýr.
Kuruluþtan, yeterliliðin delili olarak uygun dokümante bilgiyi tutmasý beklenmektedir.

Kuruluþtan, ÇYS ile ilgili iç ve dýþ iletiþim için ihtiyaç duyduðu prosesi(leri) oluþturmasý, uygulamasý ve muhafaza etmesi istenmektedir:

• ne hakkýnda iletiþimde bulunacaðý;
• ne zaman iletiþimde bulunacaðý;
• kiminle iletiþimde bulunacaðý;
• nasýl iletiþimde bulunacaðý.

Ýç iletiþim prosesi(leri), kuruluþun kontrolü altýnda iþ yapan personelin sürekli iyileþmeye katkýsýný saðlamayý güvence altýna almalýdýr.

Ýþletme ana baþlýðý altýnda Operasyonel Planlama ve Kontrol ile Acil durumlara hazýrlýk ve müdahale baþlýklarý yer almaktadýr.

Prosesler için iþletme kriterlerinin belirlenmesi ve bu iþletme kriterlerine göre proseslerin kontrolü beklenmektedir. Kontrollerin, mühendislik kontrollerini ve prosedürleri içereceði not olarak belirtilmiþtir. Kontroller için ortadan kaldýrma, yerine koyma, idari kontroller hiyerarþisinin uygulanabileceði belirtilmiþtir. Bu baþlýk altýnda, ayrýca deðiþikliklerin kontrolü ve istenmeyen deðiþikliklerin etkisini azaltmak için faaliyetlerin yapýlmasý istenmiþtir. Dýþarýya verilen proseslerin kontrol ettiðinden veya etki edildiðinden emin olunmalýdýr. Uygulanacak kontrolün ve etkinin tipi ve derecesi çevre yönetim sistemi içinde tanýmlanmalýdýr. Proseslerin planlandýðý gibi yürütüldüðünü güvence altýna almak için ihtiyaç gördüðü kadar dokümante bilgiyi muhafaza etmelidir. Yaþam döngüsü perspektifi ile ham madde temininden, tasarým, üretim ve hizmetin sunumu dahil, depolama, taþýma, kullaným sonu muamele ve bertaraf aþamalarýndaki kontroller belirlenmelidir..

Acil durumlara hazýrlýk ve müdahale maddesinde en dikkat çekici deðiþiklik, acil durumlara hazýrlýk ve müdahale bilgisinin ve eðitiminin kontrolü altýnda çalýþan personel dahil ilgilenen ilgili taraflara saðlamasý istenmektedir.

Performans deðerlendirme ana baþlýðý altýnda Ýzleme, ölçme, analiz ve deðerlendirme; Ýç tetkikler ve yönetimin gözden geçirmesi alt baþlýklarý yer almaktadýr.

Çevresel performansýn izlenmesi, ölçülmesi, analiz edilmesi ve deðerlendirilmesi beklenmektedir. Bunun için aþaðýdakilerin belirlenmesi istenmektedir:

• neyin izlenmesi ve ölçülmesi gerektiðini;
• geçerli sonuçlarý garanti etmek için, uygunsa, izleme, ölçme, analiz ve deðerlendirme metotlarýný;
• Kuruluþun çevresel performansýný deðerlendireceði kriterleri ve uygun göstergeleri;
• Ýzleme ve ölçmenin ne zaman yapýlacaðýný;
• Ýzleme ve ölçme sonuçlarýnýn ne zaman analiz edileceðini ve deðerlendirileceðini.

Ýç tetkik programý oluþtururken, ilgili prosesin çevresel önemi ve önceki tetkiklerin sonuçlarýnýn yaný sýra kuruluþu etkileyen deðiþikliklerin de dikkate alýnmasý beklenmektedir.

Yönetimin gözden geçirmesine, standardýn 2004 revizyonuna ek olarak aþaðýdaki girdiler de eklenmiþtir:

• deðiþiklikler
  • çevre yönetim sistemi ile ilgili iç ve dýþ konular,
  • uyum yükümlülükleri dahil ilgili taraflarýn ihtiyaç ve beklentileri,
  • önemli çevre boyutlarý;
  • riskler ve fýrsatlar
• kaynaklarýn yeterliliði

Yönetimin gözden geçirme çýktýlarý ile daha detaylý olarak aþaðýdaki þekilde tanýmlanmýþtýr:

• çevre yönetim sisteminin uygunluðu, yeterliliði ve etkinliðinin devamýna iliþkin sonuçlar;
• sürekli iyileþme fýrsatlarýný ile ilgili kararlar;
• kaynaklar dahil çevre yönetim sisteminde herhangi bir deðiþiklik ihtiyacý;
• çevresel hedeflere ulaþýlamadýðý zaman ihtiyaç duyulan faaliyetler;
• çevre yönetim sisteminin diðer iþ proseslerine entegrasyonunu geliþtirmek için fýrsatlar, ihtiyaç varsa;
• kuruluþun stratejik yönü için herhangi bir olasý sonuç.

ISO 14001:2015 Standardýnýn son ana baþlýðý olan Ýyileþtirme kapsamýnda yer konulardan en kritik olan artýk "Önleyici faaliyet" kavramýnýn geçmemesidir. Standartta, önleyici faaliyet bir þart olarak çýkarýlmýþ olmasýna raðmen riskler ve fýrsatlarýn belirlenmesi ve faaliyetlerin planlanmasý beklendiðinden aslýnda kapsanmaktadýr.

Tülin Pervan DÝKENER
Ekim 2015