Gıda Güvenlik Yönetim Sistemi ISO 22000/ HACCP Nedir?
HACCP sistemi ve ISO 22000, BRC Tüketici Ürünleri, BRC Global- Gıda, BRC /IoP
Ambalaj, BRC Depolama- sevkiyat, IFS Gıda Güvenliği standartları (IFS Gıda, IFS
lojistik)Gıda maddelerinin, kaynakları ve proses teknikleri sürekli olarak değişim
güvenli gıdanın tüketiciye ulaşması için oluşturulmuştur.
göstermektedir. Buna bağlı olarak gıdaların üretiminde değişik aşamalarda ortaya
çıkan tehlikeler, sektörün tümünü ciddi olarak etkileyebilir. Nitekim son
yıllarda BSE enfeksiyonlu sığır eti, kümes hayvanları ve yumurtalarda salmonella
zehirlenmesi, süt ürünlerindeki yüksek seviyede listeria, süt tozunda melamin
bulaşması gibi son zamanlarda meydana gelen birçok gıda güvenliği olayı tüm
dünyada çeşitli ülkelerde aynı anda domino etkisi yaratmıştır.
1959'larda ortaya çıkan gıda üretiminde tehlike analizi ve kritik kontrol
noktalarının kontrolünü öngören HACCP sistemi , gıda güvenliğiyle ilgili
problemleri engellemek amacıyla 1963 yılında Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) Codex
Alimentarius'da HACCP prensiplerinin yayımlanması ile tüm dünyada kabul
görmüştür. Gıda Güvenlik standartları (ISO 22000, BRC, IFS, SQF) ve yasal
düzenlemelerin de temeline yerleşmiştir. HACCP kurumsal, hemen her ülkenin gıda
ile ilgili yasa ve tüzüklerinde geçtiği için, gıda ithalatında ve ihracatında da
aranılan koşullardan birisi olmaya başlamıştır. İthalatta gıdanın ithal edildiği
ülke tüzüklerine uygunluğunun sağlanması ve bunun ispatı ithalatçı firmadan
beklenmektedir. Avrupa Topluluğu'nun 93/43 no'lu direktifiyle topluluk içindeki
tüm gıda firmalarında HACCP uygulaması zorunlu kılınmıştır. Türkiye'de ise gıda
maddeleri tüzüğünde ve Resmi Gazetede yayınlanan ' Gıdaların Üretimi, Tüketimi
ve Denetlenmesine Dair Yönetmelik' hükümleri gereğince gıda işleme yerlerinin
ürettikleri ürün gruplarına göre iyi uygulamalar ve HACCP prensiplerine
geçmeleri gerektiği vurgulanıyor. HACCP, Gıda Kodeksi'nde 1997'de zorunlu yasal
uygulamalar arasına alınmış, 2003 yılında belgelendirilebilen TS13001 standardı
olarak yayınlanmıştır. Resmi gazete no. 26.09.2008-27009 ile yayınlanan Gıda
Güvenliği ve Kalitesinin Denetimi ve Kontrolüne Dair Yönetmelik uyarınca Tarım
ve Köy İşleri Bakanlığınca resmi olarak HACCP sisteminin tetkik edileceği
belirtiliyor. 24.04.2006 tarihinde yürürlükten kaldırılan TS13001 standardın
yerine Global geçerliliği olan ve belgelendirme kuruluşlarınca belgelendirilen
TS EN ISO 22000:2006 (Gıda güvenliği yönetim sistemleri - Gıda zincirindeki tüm
kuruluşlar için şartlar ) standardı kullanılmaya başlanmıştır.
HACCP, risklerin belirlenmesi ve ilgili önlemlerin alınması için 'Önleyici
yaklaşım' ilkesine göre geliştirilmiş sistematik bir yaklaşımdır.
Başka bir deyişle HACCP:
Bir gıda ürünü ve/ veya temas eden maddelerin farklı üretim / proses
aşamalarında olabilecek tehlikelerin belirlenmesi ve analiz edilmesine,
Bu tehlikelerin önlenmesi için gerekli faaliyetlerin belirlenmesi,
Bu faaliyetlerin etkili bir şekilde uygulamaya konulduğunu takip etmeye yarayan
metottur.
HACCP bir sistemdir ve bilimsel çalışmalara dayanır. Üretilen gıda ile ilgili
spesifik "biyolojik, kimyasal ve fiziksel tehlikeler' ve onları önlemek için
gerekli faaliyetler belirlenir. Amaç, gıda emniyetini (Food Safety) sağlamaktır.
Geleneksel 'son ürün kontrolüne dayanan' yaklaşımlardan faklıdır. HACCP gıda ve/
veya temas eden maddelerin üretiminden tüketiciye ulaşıncaya kadar tüm
aşamalarda uygulanabilir.
Gıda güvenliği; Codeks Alimentarius Uzmanlar Komisyonunun tanımlamasına göre,
"sağlıklı ve kusursuz gıda üretimini sağlamak amacıyla gıdaların; üretim,
işleme, muhafaza ve dağıtımları sırasında gerekli kurallara uyulması ve
önlemlerin alınmasıdır." 5179 sayılı Gıda Kanununa göre de gıda güvenliği;
"Gıdalarda olabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve her türlü zararların
bertaraf edilmesi için alınan tedbirler bütünü" dür.
Gıda güvenliği ile ilgili bir çok standart geliştirilmiştir; Özel firma
standartları, yasal düzenlemeler ve perakendeciler tarafından
geliştirilen standartlar. Standartların hızla çoğalması uygulamaları da
zorlaştırdı. Gıda güvenliği prensiplerini içeren ve tüm dünyaya hitap eden bir
standart gerekliliği oluştu. 2005 yılına gelindiğinde ISO tarafından gıda
zincirinde yer alan tüm halkalarda uygulanabilir ISO 9001'in proses yaklaşımına
paralel, gıda güvenliği yönetim sistemleri uygulamalarını birleştirmek amacıyla
ilk uluslar arası ve sertifikalandırılan ISO 22000 standardını yayınlamıştır. Ön
Gereksinim uygulamaları (yasal gereksinimler, GMP, operasyonel ön koşullar),
HACCP sistemi, iletişim ve sürekli iyileştirme temelinde oluşturulmuştur.
BRC (The British Retail Consortium) Nedir?
İngiliz perakendecilerin ilgisini temsil eden bir İngiliz ticaret organizasyonu;
İngiliz Perakendeciler Konsorsiyumu'nun 1998'de geliştirdiği BRC,-Küresel Gıda
Standardı , Türkiye'de perakende sektörünün gelişimi ile tanınır ve uygulanır
hale gelmiştir. BRC Gıda Teknik Standardının yaygınlaşmasının ardından 2002
yılında Ambalaj, 2003 yılında Tüketici ürünleri, 2006 yılında da Depolama ve
sevkiyat için global standartlar yayınlanmıştır. 2009 yılına gelindiğinde de BRC
"Retail Industry Leaders Association (RILA)" Perakende Sektörü Liderler Kuruluşu
ile birlikte Tüketici Ürünleri için Kuzey Amerika Global Standardını
yayınlamıştır. BRC standardını İngiliz perakendecileri kendi adlarına
ürettirdikleri "Özel Markalı Ürünler" için Gıda Üreticilerine 3. taraf ve
perakendeci Gıda Güvenliği denetim sayısını azaltmak ve üretim tesislerinde
minimum hijyen gerekliliklerin karşılanması amacıyla oluşturmuşlardır. 2003
yılında GFSI (Global Food Safety Initiative ) tarafından onaylanmıştır.
Perakendecilerin tedarikçi seçiminde yerinde denetim ile güvenli gıda ve
istenilen spesifikasyonlarda üretimi garantileyen seçim kriterlerinden biri
olmuştur BRC. Ocak 2008'de 5. versiyonu yayınlanmıştır.
Standart, Perakendeci ve tedarikçilerin uyması gereken tüm ürün güvenilirliği ve
yasal alanları kapsamaktadır. Uluslar arası tanınır hale gelmiştir. 90 ülkede
14.000 sertifikalı tedarikçi bulunmaktadır. Halen Avrupa, Afrika, Ortadoğu,
Asya, Uzak Doğu, Avustralya, Kuzey ve Güney Amerika tedarikçileri tarafından
kullanılmaktadır. Standart için Sertifikasyon tedarikçilerin, marka sahiplerinin
ve perakendecilerin yasal yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ,teknik
yeterlilik ve yardımları doğrular. Tüketiciyi de korur.
IFS (International Food Standart) Nedir?
IFS GIDA
• Gıda Perakendecileri ve toptancıları kendi özel marka etiketli ürünlerinin
tedarikçilerini gıda güvenliği yönünden bağımsız denetçi kuruluşlar tarafından
denetimlerini sağlıyorlar. 2002 yılında Almanya Gıda perakendecileri ortak bir
denetim standardı oluşturmak için IFS (International Food Standard)'ı
geliştirdiler. 2003 yılında Fransız gıda perakendecilerinin de çalışma grubuna
katılımıyla IFS 4. versiyonu geliştirildi. 2007 yılında IFS çalışma grubu, IFS
standardının 5. versiyonunu oluşturmuş ve standart 01.08.2007 tarihinde
yürürlüğe girmiştir. 5. versiyon çalışmalarında ayrıca İtalyan Perakendeciler
Birlikleri CONAD, COOP ve "Federdistribuzione" üye şirketleri de bu oluşuma
katıldılar ve 3. IFS ofisi burada oluşturulmuştur. Böylece Özel Markalı
ürünlerin Avrupa Birliği ve Ulusal gıda yasaları ile aynı esasta olması
garantilenmiş ve Avrupa Perakendecileri'nin kalite gereklilikleri
gerçekleştirilmiş olacaktı.
• Tarımsal üretimi takip eden ve gıdanın "işlendiği" tüm üretim aşamaları için
kullanılabilir. Birincil gıda paketleyen ve gıda üreticilerini kapsar.
İthalatçılar ve sadece depolama, sevkiyat ve dağıtım yapanlara uygulanamaz.
• Her şeyden önce IFS sertifikası METRO, Carrefour, REWE, Auchan gibi Avrupa
Perakendecilerine ürün satmak için giriş hakkı sağlıyor. Bu sertifika Firma'nın
Avrupa Birliği normlarına ve perakendecilerin kalite gerekliliklerine uygun gıda
ürünü ürettiklerini gösteriyor. IFS, GFSI (Global Gıda Güvenliği Girişimi)
tarafından SQF, Dutch HACCP ve BRC gibi kabul edilen bir standarttır. Tesco,
Ahold, Wal Mart, Metro, Migros ve Delhaize gibi bazı şirketler, tüm GFSI
standartlarını kabul edileceklerini belirttiler. İkinci olarak da IFS
sertifikası Almanya, Fransa, İtalya, İsviçre, Polonya, İspanya, Avusturya ve
diğer pazarlarda yeterli görüldüğünden zaman ve para tasarrufu sağlıyor.
• IFS 4 bölüme ayrılır:
- Bölüm 1: Denetleme protokolü (denetleme değerlendirmesi, denetlemenin
yapılması, sertifika verilene kadar değişik adımlar vs.)
- Bölüm 2: Teknik gereklilikler: Kontrol listesi 5 bölüme ayrılan 250
gerekliliği içermektedir:
Üst Yönetimin Sorumluluğu
Kalite yönetim Sistemi (HACCP)
Kaynak Yönetimi
Üretim prosesi
Önlemler, analizler, iyileştirmeler
- Bölüm 3: Akreditasyon kurumları, sertifikalama kurumları ve denetçilerden
talep edilenler
- Bölüm 4: Raporlama (rapor mizanpaj verileri, önlem planı, sertifika)
IFS LOGISTIC
• IFS Lojistik, IFS tarafından 2006 yılında yayınlanan 2. standarttır. Gıda ve
gıda dışı ürünlerinin tüm lojistik faaliyetlerinin; taşıma, depolama, dağıtım,
yükleme- boşaltma vb. gıda zincirinde kontrolünü sağlamak için oluşturulmuştur.
Soğuk, sıcak veya dondurulmuş ürünlerinin karayolu, demiryolu ve deniz
taşımacılığı aracılığı ile sevk edilmesi sırasındaki aktiviteleri kapsar. Eğer
gıda üreticilerinin faaliyetleri arasında depolama, taşıma, sevkiyat yer
alıyorsa bu standart değil IFS gıda uygulanır. Ancak bu faaliyetler için hizmet
başka bir firmadan satın alınıyorsa, ilgili firmalarda bu standart
uygulanabilir.
2009 yılında yeniden gözden geçirilen IFS (1. versiyon) standardı 3 bölüm, 7
konu ve 98 adet gerekliliğin olduğu kontrol listesinden oluşur.
- Bölüm 1: Denetleme için temel gereklilikler (46 gereklilik)
Konu 1: Kalite Yönetim Sistemi (risk yönetimi, HACCP, prosedürler, dokümantasyon
ve kayıtlar)
Konu 2: Yönetimin Sorumluluğu
Konu 3: Kaynak Yönetimi
Konu 4: Hizmet sağlama
Konu 5: Ölçme, analiz ve iyileştirme
- Bölüm 2: Depolama ve Dağıtım (39 gereklilik)
Konu 6: ürün teması; bakım, izlenebilirlik, haşere kontrolü, hijyen ve yükleme
alanı vb.
- Bölüm 3: Taşıma (13 gereklilik)
Konu 7: Ambalaj taşıma
GIDA GÜVENLİK SİSTEMİ KURMA AŞAMALARI
1 - Mevcut Durumun Tespiti
Genellikle her kuruluşta formal/ yarı formal / informal işleyen bir çalışma
sistemi vardır. Bu mevcut sistemi tespit etmek, işimize yarayan uygun yönlerini
belirlemek ve bunu kurulacak gıda güvenlik sistemine temel teşkil etmek uygun
bir başlangıç olacaktır.
2 - Gıda Güvenlik Sistemi Oluşum Planı
Gıda Güvenlik Sistemi faaliyetlerini organize edecek takımın ve bu takıma destek
verecek diğer birimlerin zaman ve gücünü en etkin şekilde kullanabilmek için ele
alınacak konuların ve sorumluların belirlenmesi ve bunun bir zaman çizelgesine
dökülmesi aşamasıdır. Bu plan, belli periyotlarda gözden geçirilir ve
gerekiyorsa güncellenir.
3 - Eğitim
Gıda Güvenlik Sistemi öncelikle uygun seviyelerdeki kilit çalışanlara tanıtılır.
Eğitim faaliyetlerinde tüm detayların aynı şekilde aynı yoğunlukta her çalışana
aktarılmasından ziyade seviyelendirilmiş yetki ve sorumluluklara, uygun detay ve
içerik aktarılır. Ancak bu şekilde mevcut kaynaklarımızı (eğitimci, eğitime
katılan ve ilgili maliyetler) etkin bir şekilde kullanmış ve herkesi gereksiz
detaylara boğmamış oluruz.
4 - Gıda Güvenlik Sisteminin Kurulması
Gıda Güvenlik Sistemi çalışmalarına başlamadan önce ön koşul programlarına, gıda
maddeleri tüzüğüne, ilgili yönetmeliklere ve ilgili resmi belgelerin (örn. gıda
üretim izni) alınmış olduğundan emin olunmalıdır. Daha sonra kuruluşun
büyüklüğüne ve personelin yetkinliğine uygun bir gıda güvenlik sistemi ekibi
oluşturulur. Bu ekip; ilgili birimlerin, sistemlerin / dokümantasyonun
kurulmasında ve oluşturulmasında, ürünün tanımlanmasında, akış diyagramının /
yerleşim planının oluşturulmasında, ürünün amaçlanan kullanım şeklinin
tanımlanmasında, tehlike analizinin yapılmasında, kritik kontrol noktalarının (CCP)
belirlenmesinde, kritik limitlerin belirlenmesinde, doğrulama prosedürlerinin
oluşturulmasında, düzeltici faaliyetlerin belirlenmesinde aktif olarak görev
alacaktır.
5 - Gıda Güvenlik Sisteminin Doğrulanması ve Geçerli Kılınması
Gıda Güvenlik Sistemi oluşumunun tamamlandığı kararı verildikten sonra gıda
güvenlik çalışmasının ve gıda güvenlik planının ilgili standarda uygunluğunun ve
pratikte uygulanıp uygulanmadığının doğrulaması ve gıda güvenlik planındaki
elementlerin uygunluğunun ve ilgili tehlikeler açısından yeterliliğinin geçerli
kılınması gerçekleştirilir.
6 - Gözden Geçirme
Üst yönetim gıda güvenlik sisteminin uygunluluğunun devamını ve etkinliğini
gözden geçirir hedefler, doğrulama ve geçerli kılma faaliyetleri, ön koşul
programlarının uygunluğu, izleme sisteminin uygunluğu, düzeltici / önleyici
faaliyetler, müşteri şikayetleri gözden geçirir, sistemin etkinliği ve
sürekliliğini sağlayacak tedbirler alınır.