Gýda Güvenliði Yönetim Sistemi uygulamalarýnda karýþtýrýlan 2 kavram...
Gazete, televizyon ve internet haberlerinde "X markalý çikolata ürününde ya da Y markalý pet þiþe su almýþ tüketicilerin ilgili üründe yabancý madde; plastik içerme ihtimaline karþý tüketmemeleri, 123.. parti numaralý ürünleri elinde bulunduran Tüketicilerin ürünü üreticiye iade edebilecekleri bilgisi" yer alsa; kaçýmýz markete gittiðimizde belirtilen marka ürünlerini tercih ederdik?

Gýda güvenliði üzerine yapýlan eðitimlerde geri çekme- çaðýrma konusu ve standart gerekliliði anlatýlmadan genellikle katýlýmcýlarýn verdiði cevap: "Tabi ki baþka marka ya da ürün alýrdým." oluyor.

Standartlar açýsýndan üreticinin kusur fark ettiði ve insan saðlýðýna etkisi olabilecek ürünü gerekirse piyasadan toplatmasýnýn bir gereklilik olduðu söylendikten sonra, bu defa;

"Peki diðer tercih ettiðiniz Firma ürününde cam bulaþmasý olmuþ olduðunu fark etmesine karþýn, itibarý ve tüketicinin bu tepkisinden korkarak ürünü piyasadan çekmiyor ya da marketten toplatmýyor, siz eve geldiðinizde ürünü tüketirken fark ederseniz" dediðimizde cevap birden deðiþiyor.

Ülkemizde yasal olarak yönetmelik ve düzenlemelerde Gýda sektörü için bir kýlavuz henüz oluþturulmamýþtýr. Global bir þirket baþka ülkelerde örneðin üründe cam bulaþmasý olduðu saptandýðýnda geri çekme- çaðýrma yapýyorken henüz Türkiye'de Gýda Güvenliði sistemini uygulayan Firmalarýn kamuoyuna yansýmýþ bu tür geri çaðýrma yaptýklarý görülmemektedir. Tüketicilerin gýda etiketlerini okurken verdikleri tepki bazen gýda güvenliði açýsýndan doðru beyan veren Firmalara karþý tepki oluþturmalarýna da neden olmaktadýr. Ve eðer uygulanýrsa piyasadan ayýplý ürününü geri çeken- çaðýran Firma'lara karþý da ayný algýnýn oluþmasý olasýdýr. Bu nedenle tüketicilerin Gýda güvenliði, geri çekme, geri çaðýrma konularýnda bilinçlendirilmeleri gerekmektedir.

Gýda güvenliði standartlarýnýn uygulanmasýnda birbirine karýþtýrýlan Geri çekme- çaðýrma konusunda açýklýk getirilmelidir.

Satýlmýþ olan ürünün piyasadan geri çaðrýlmasý ya da toplatýlmasý ile ilgili olan bu sözcükler daha çok Türkiye'de otomotiv sektöründeki uygulamalarý ile yanký bulmuþtur. Oysaki Ýlaç, kozmetik ve gýda ve benzeri insan saðlýðý ile birebir iliþkili diðer sektörlerde de benzeri uygulamalarýn ülkemizde geliþmiþ ve uygulanýyor olmasý beklenmelidir.

Yasal düzenlemelerde geri çekme- çaðýrma kavramlarý bu sektörlerde tanýmlanmýþ olmasýna raðmen, uygulanabilirliði ya da doðru uygulandýðý konusunda þüpheler bulunmaktadýr. Özellikle son zamanlarda medyada da çokça yer alan piyasa gözetimleri sonuçlarýnýn Kamuoyuna açýklanmasý örneklerinde görüldüðü gibi, Türkiye'nin üretilen hangi ürün olursa olsun, standart dýþý olmasýna, piyasadan geri çekilmesi ya da çaðrýlmasýnýn doðal bir süreç olduðuna karþý bilinçlendirilmemiþ olduðu göze çarpar.

Güncellenen yönetmelikte çok açýk ifade ile Firma'larýn geri çekme- çaðýrma iþlemi þöyle açýklanmýþtýr. Resmi Gazetede 17 Aralýk 2011 tarihinde 28145 sayý ile yayýnlanan GIDA VE YEMÝN RESMÝ KONTROLLERÝNE DAÝR YÖNETMELÝK 'de Kýrkýncý madde þu þekildedir:

(2) Gýda ve yem iþletmecisi ürettiði, iþlediði, ithal ettiði, satýþýný veya daðýtýmýný yaptýðý bir ürününün, gýda ve yem güvenilirliði þartlarýna uymadýðýný deðerlendirmesi veya buna iliþkin makul gerekçelerinin olmasý durumunda, söz konusu ürünü kendi kontrolünden çýktýðý aþamadan baþlamak üzere, toplanmasý için gerekli iþlemleri derhal baþlatmak ve konu ile ilgili Bakanlýk il/ilçe müdürlüðünü bilgilendirmek zorundadýr. Gýda ve yem iþletmecisi, ürünün toplanmasý gerektiðinde, toplanma nedeni hakkýnda tüketiciyi veya kullanýcýyý doðru ve etkin olarak bilgilendirmek ve gerekli hâllerde, insan ve hayvan saðlýðýný korumaya yönelik alýnacak tedbirlerin yeterli olmamasý durumunda, tüketiciye veya kullanýcýya ürünün iadesi için çaðrýda bulunmak zorundadýr."

Yine ayný yönetmelikte resmi kontroller karþýsýnda Bakanlýk tarafýndan uygulanacak iþlemler Þeffaflýk ve gizlilik kýsmýnda MADDE 8'de - (1) Bakanlýk resmi kontrollerle ilgili faaliyetlerin üst düzeyde þeffaflýk ile yürütülmesini temin eder. Bakanlýk, Kanunun 31 inci maddesinin altýncý fýkrasýnda yer alan hükümler gözetilmek suretiyle,

Aþaðýdaki bilgileri, Bakanlýk resmî internet sitesinde duyurmak suretiyle kamuoyunun bilgisine sunar: Onaylý ve kayýtlý iþletmeler, Onayý askýya alýnan iþletmeler, Onayý iptal edilen iþletmeler, Bakanlýkça faaliyeti durdurulan kayýtlý iþletmeler, Laboratuvar sonucuyla taklit veya taðþiþ yapýldýðý kesinleþen gýda ve yemi üreten/ithal eden firmanýn adý, ürün adý, markasý, parti ve/veya seri numarasý, Kiþilerin hayatýný ve saðlýðýný tehlikeye düþürecek þekilde bozulmuþ, deðiþtirilmiþ gýdalarý üreten ve/veya satan firmanýn adý, ürün adý, markasý, parti ve/veya seri numarasý.

Kanunun 26 ncý maddesinin dördüncü fýkrasýndaki bilgileri mümkün olan en kýsa sürede kamuoyuna duyurur. (2) Bakanlýk, yürütülen resmi kontroller sonucunda ilgili mevzuata uygun faaliyet gösterdiðini tespit ettiði iþyerlerine, gýda güvenilirliðini teþvik edici uygulamalarda bulunabilir ve bu bilgileri kamuoyu ile paylaþabilir. Bu uygulamalara iliþkin usul ve esaslar bu Yönetmelik kapsamýnda Bakanlýkça belirlenir. " þeklindedir.

Geri çekme kavramý satýlan ürünün satýldýðý noktalardan geri istenmesi ve toplatýlmasý iþlemidir. Eðer güvensiz ürün daðýtýldýðý miktarda geri çekilemiyor ve tüketiciye ulaþtýðý durumlar söz konusu ise Üreticinin bu durumda ürünü tüketiciden geri çaðýrmasý gerekebilir. Bu gereklilik ürünün tüketiciye vereceði zarar ile de ilgilidir. Ürün geri çekme kimi zaman mikrobiyolojik, kimyasal ya da fiziksel bir bulaþma dolayýsýyla olabilir. Ýnsan saðlýðýna etkisi yönünden geri çekme- çaðýrma iþlemi çeþitli seviyelerde gerçekleþtirilebilir. Ve gerçekleþtirildiði anda tüketiciye ciddiyeti konusunda bilgi ayrýntýlý olarak verilmelidir.


Türkiye'de örneklerin nasýl yaþandýðýný hepimiz biliyoruz. Diðer taraftan Mart 2012'de Dubai'de yaþanan bir geri çaðýrma örneðinde gazete- internet haberi baþlýðý þu þekilde: Bakanlýk tüketicilere Su için yapýlan geri çaðýrmanýn paniðe yol açmamasý için çaðrýda bulunarak baþlýyor haberine. Arkasýndan hangi markanýn hangi partisinde yaþanan sorunun ciddiyeti de açýklanarak tüketicinin bu durumda yapmasý gerekenler anlatýlýyor. Kansere neden olduðu bilinen Bromat kimyasalýnýn SU'da Kabul edilemez seviyede bulunduðu ve bromat üzerine farklý mercilerin yaptýðý analiz sonuçlarýnýn da yer aldýðý haberde en çok göze çarpan konu þu: Bakanlýk ilgili marka ürünün diðer partilerinde sorun olmadýðýný daha cümlesinin baþýnda tüketici ile paylaþýyor.

Risk iletiþimi yasal mercilerce de yönlendirilerek üretici ve tüketici arasýnda doðru bir þekilde saðlanmalýdýr. Alo Gýda hattý bu anlamda atýlmýþ güzel bir adýmdýr. Bunun yaný sýra üreticilerin de tüketiciye ulaþmasý doðru kanallar ile saðlanmalýdýr. Yönetmelikte bahsedilen ve dünyada uluslar arasý ticarette çok iyi bir þekilde iþleyen "hýzlý alarm sistemi" Türkiye'de de bir an önce kurulmalýdýr. Resmi kontrol sonuçlarýnýn açýklanmasý taðþiþ- taklit ve medya deyimi ile "sahtekarlarý" beyan ederken, piyasa denetim sonuçlarýnda uygunsuzluk görülen ürünler için geri çekme- çaðýrma sorumluluðunu üreticinin yerine getirmesine ve tüketici ile kuracaðý iletiþime bu anlamda izin vermek ve olanak saðlamak gereklidir.

Diðer türlü insan saðlýðýna etkisi ve boyutu tartýlmadan "Baðcýyý dövmek olacaktýr ki!", böylelikle Gýda güvenliði uygulamalarýnýn hem üretici hem de tüketici için iþlemesi ve doðru algýlarýn oluþmasý saðlanamaz. Unutulmamalýdýr ki, büyük fabrikalar kurarak, binlerce çalýþana istihdam saðlayan ve bizlere her gün soframýza gelen gýdalarý sunan hiçbir yatýrýmcýnýn asýl amacý "insanlarýn saðlýðý ile oynamak" deðildir. Hata yapmaktan çok, hatasýný kabul etmemektir sorun olan. Gýda üretiminde de hatalar ya da bilinçsizce uygulamalar olabilir, önemli olan sorun olduðu noktada üstünü örtmeden insan hayatýný korumaktýr.

Fatma ÝNCEOÐLU

 

07 Aralýk 2012